ردیابی و بررسی تنوع ژنتیکی ویروئیدهای آلوده کننده مو از شمال غرب کشور و بررسی آلودگی های مخلوط آن ها با نپوویروس ها

تاکنون 5 ویروئید به نام های grapevine yellow speckle viroid-1 (gysvd-1)، grapevine yellowspeckle viroid-2 (gysvd-2)، australian grapevine viroid (agvd)، hop stunt viroid (hsvd)، citrus exocortis viroid (cevd) از مو شناسایی شده است. به علاوه، حدود 60 ویروس نیز این میزبان مهم را آلوده می کنند که 15 عضو آن در جنس نپوویروس قرار دارند. در این تحقیق به منظور بررسی پراکنش و تنوع ژنتیکی ویروئیدهای مو و همچنین نپوویروس ها و آلودگی مخلوط آن ها با همدیگر، نمونه برداری از سه استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل طی تابستان سال های 1388 و 1389 انجام شد و برای اولین بارروش مولتی پلکس پی سی آر (mrt-pcr) برای ردیابی هم زمان همه ویروئیدهای شناخته شده مو به کار گرفته شد. همچنین، یک روش ابداعی دیگر برای ردیابی هم زمان سه ویروئید gysvd-1، gysvd-2 وhsvd بر روی یک ممبران با مخلوط کردن پروب های اختصاصی در نورترن بلات (multiprobe northern blot, mpnb) بهینه سازی شد. ردیابی ویروئیدهای مو با سه روش mrt-pcr، mpnb و dot blotاز تاک های مورد بررسی نشان داد که منطقه شمال غرب کشور به صورت گسترده به این ویروئیدها آلوده هستند به نحوی که،gysvd-1، gysvd-2، agvd، hsvd و به ترتیب در 91، 65، 95 و 100 درصد تاک ها ردیابی شدند و در هیچ موردی آلودگی به ویروئید اگزوکورتیس مرکبات دیده نشد. نکته جالب این که در 63 درصد تاک ها چهار ویروئید gysvd-1، gysvd-2، agvd و hsvdبه صورت توامان حضور داشتند که نشان می دهد که آلودگی مخلوط در ویروئیدهای مو معمول است. در این بررسی، تنها در 5 تاک یک ویروئید حضور داشت و در 96 درصد موارد آلودگی مخلوط ویروئیدها مشاهده شد. mrt-pcr به صورت موثر و موفقیت آمیزی قادر به ردیابی همه ویروئیدهای مو بود و این روش می تواند در برنامه صدور گواهی سلامت در مو نقش مهمی را ایفا کند. بررسی های بیشتر این نمونه ها با روش rt-pcr، حاکی از حضور ویروس برگ بادبزنی مو (gflv) در 37 درصدتاک ها و بیماری رگ نواری مو (نتیجه ی برهمکنش بین gflv و ویروئیدهایی لکه زردی مو) در 17 درصدتاک ها را داشت. در آلودگی توام این دو عامل بر شدت بیماری افزوده می شد. در این تحقیق همچنین زیرگروه های a، b و c نپوویروس ها با روش mrt-pcr مورد ردیابی قرار گرفتند که نتایج حاکی از عدم حضور ویروس موزاییک آرابیس در این منطقه بود. در بین سایر نپوویروس ها تنها دو ویروس لکه حلقوی آناتولی مو (garsv) و ویروس بدشکلی مو (gdefv) در این تحقیق ردیابی شدند ولی میزان فراوانی این ویروس ها بسیار پایین بود به طوریکه هر کدام این ویروس ها تنها از یک نمونه ردیابی شدند.تعیین توالی کلون های ویروئیدها نشان داد که تنوع قابل ملاحظه ای در جدایه های ایرانی ویروئیدها و ساختارهای ثانویه منحصر به فرد آن ها وجود دارد.در ساختمان ثانویه gysvd-1بیشترین تفاوت با جدایه ها در منطقه متغیر، دو طرف ccr، قسمت چپ انتهایی قرار داشت. این تغییرات در gysvd-2 مربوط به ناحیه راست و چپ انتهایی ودر agvd مربوط به منطقه ی بیماریزایی بود. جدایه های ایرانی hsvd تفاوت قابل ملاحظه ای با سایر جدایه-ها نداشتند.روابط فیلوژنتیکی این ویروئیدها نشان داد که در اکثر موارد ایزوله های ایرانی تکامل مستقلی را طی نموده اند. توالی های به دست آمده از ایزوله های ایرانی در هیچ کدام از سه تیپ شناخته شده از ویروئید لکه زردی مو-1 قرار نمی-گیرند و تیپ فرضی جدیدی را می توان برای این ویروئید پیشنهاد کرد. نتایج حاصل از این تحقیق در تشخیص این ویروئیدها در مقیاس وسیع، صدور گواهی سلامت برای قلمه ها، آگاهی از وضعیت آلودگی تاکستان های شمال غرب کشور به ویروئیدها و نپوویروس ها در جهت برنامه ریزی برای کنترل آن ها می تواند بسیار مفید باشد.